ئەنجامی کۆتایی سەرژمێری گشتی لە عێراق دەریدەخات ڕێژەی بودجەی دابینکراو بۆ هەرێمی کوردستان کەمترە لە ژمارەی دانیشتوانەکەی، ئەمەش هەل دەداتە دەستەڵاتدارانی هەرێمی خەزێنە بەتاڵ کە داوای پارەی زیاتر لە بەغدا بکەن.
فازڵ نەبی، بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق، لەمبارەوە بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند، "بە گشتی ئەنجامی سەرژمێرییەکە باشە بۆ هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوەی لە ئێستاوە پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتی عێراق باشتر دەبێت و بەبێ موناقەشەکردن دەردەچێت."
وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئەمڕۆ دووشەممە، 24ی دووی 2025، ئەنجامی کۆتایی سەرژمێری دانیشتوانی عێراق و هەرێمی کوردستانی ڕاگەیاند.
بە گوێرەی ئەنجامەکە، ژمارەی دانیشتوانی عێراق زیاتر لە 46 ملیۆن و 118 هەزار کەسە. لەو ژمارەیە زیاتر لە 6 ملیۆن و 503 هەزار کەس هاوڵاتی هەرێمی کوردستانن، کە دەکاتە نزیکەی 14.1% دانیشتوانی عێراق.
ژمارەکە تەنها تایبەتە بە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان و ئەو "ناوچە جێناکۆکانە" ناگرێتەوە کە لەژێر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستانن، بەڵام لەڕووی کارگێرییەوە سەر بە عێراقن. حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق لیژنەیەکیان پێکهێناوە بۆ یەکلاییکردنەوەی ژمارەی دانیشتوانی ئەو ناوچانە و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵیان.
هەرێمی کوردستان لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە ڕێژەی 17%ی بودجەی عێراقی دەبرد. بەڵام پەرلەمانی عێراق سەرەڕای ناڕەزایی ئەندامە کوردەکانی ڕۆژی 3ی سێی 2018، واتا نزیکەی 6 مانگ دوای ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان، بڕیاری دا بە کەمکردنەوەی ڕێژەکە بۆ 12.67%.
فازڵ نەبی بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند سەرکردایەتی کورد لە گفتوگۆکانی پەیوەست بە بودجە لە بەغدا دەتوانێت داوای زیادکردنی پشکی هەرێم بکات و ئاماژەیدا، "بە شێوەیەکی سروشتی پشکی هەرێمی کوردستان لە 12.67% دەگۆڕێت و دەبێت بە 14%، واتا ئێمە لە بودجەی گشتی بەکاربردن و وەبەرهێنان و بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاکان سودی لێوەردەگرین."
حکومەتی عێراق ساڵی 2009 بە شێوەیەکی نافەرمی ژمارەی دانیشتوانی بە زیاتر لە 31 ملیۆن کەس دیاریکردبوو، بەڵام لە ماوەی 37 ساڵی ڕابردوودا هیچ سەرژمێرییەکی گشتی سەرتاسەری نەکردبوو.
سەرژمێری ئەمجارە، کە لە 20 بۆ 22ی مانگی یازدەی 2024 ئەنجامدرا، بە هەنگاوێکی گرنگ دادەنرێت بۆ تێگەیشتن لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و ئابووری خەڵکی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەو پێیەی هاونیشتیمانیانی عێراق زیاتر لە 70 پرسیاریان ئاراستە کراوە.
هەرێمی کوردستان "بۆ دواوە" گەڕاوەتەوە
بە گوێرەی ئەنجامەکان، بارودۆخی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بەراورد بە عێراق لە هەندێک ڕووەوە دواکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە.
رێژەی نەخوێندەواری لە هەرێمی کوردستان زیاترە، بەشێوەیەک کە بە تێكڕا لە هەرێمی کوردستان رێژەی 16.23% لە هاوڵاتیان نەخوێندەوارن لە کاتێکدا لە عێراق ڕێژەکە 15.31%ـە.
بەڵام ڕێژەی پەیوەندیکردنی خوێندکارانی بنەڕەتی بە ناوەندەکانی خوێندنەوە بەرزترە لە هەرێمی کوردستان، بە شێوەیەک لە عیراق 88% و لە هەرێم 93%ـە.
هەروەها ئەنجامی سەرژمێرییەکە دەریدەخات کە ڕێژەی ئەو خێزانانەی کە یەکەی نیشتەجێبوونیان هەیە لە عێراق بەرزترە و دەگاتە 72.15%، لە کاتێکدا ڕێژەکە لە هەرێمی کوردستان دەگاتە 70.19%.
هەر بە پێی ئەنجامەکان، رێژەی مردنی دایکان لە هەر 100 هەزار لەدایکبوونێک لە عێراق 26.7% و لە هەرێمی کوردستان بۆ 34.3% بەرزبووەتەوە.
ئەمە جگە لەوەی لە ڕووی هەندێک خزمەتگوزارییەوە هەرێمی کوردستان لە دوای عێراقەوەیە. بۆ نمونە، لەکۆی ژمارەی دانیشتووانی عێراق، 87%یان لە یەکەکانی نیشتەجێبوون ئاوی خواردنەوەیان بۆ دەستبەرکراوە، لە کاتێکدا رێژەکە لە هەرێمی کوردستان 82%ـە.
سەبارەت بەم دەرەنجامانە، بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق بە دەنگی ئەمەریکای وت، "ئەنجامەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق لە یەکتر نزیکن، بەڵام بەداخەوە قەیرانی ئابووری وای لە هەرێمی کوردستان کرد بۆ دواوە بگەڕێتەوە."
فازڵ نەبی جەختی کردەوە، "هەرێمی کوردستان دەبێت زۆر سود لەو سەرژمێرییە وەربگرێت و ئەو کێشانەی هەن لە داهاتوو چارەسەریان بکات."